سیستان و بلوچستان همواره و در طول دوران به واژه محرومیت اشتهار داشته است اما برخی کارشناسان معتقدند این استان محروم نیست و استفاده از این واژگان بیشتر توسط مسوولان ادوار مختلف و به عنوان سرپوشی برای کم کاریها و ضعف عملکرد خودشان به کار رفته است.
به گزارش ایرنا، دکتر حسن عمید در لغتنامه خود واژه محروم را معادل ˈناامیدیˈ و ˈبی‌بهره بودنˈ ترجمه کرده است در حالی‌که به اذعان کارشناسان، استان سیستان و بلوچستان نه تنها از نعمت‌های بی شمار الهی بی بهره نیست بلکه سرشار از مزیت های نسبی است و حتی تصور داشتن این همه نعمت موجی از امید را در دل زنده می کند.
کافی است فقط چند مزیت سیستان و بلوچستان واگویه شود تا ثابت شود این استان گنجی از استعدادهای پنهان اما کمتر شکوفا شده را داراست:
*وجود حدود یک هزار و ۵۰۰ کیلومتر مرزهای آبی و خاکی فقط یکی از مزیتهای ژئوپلتیکی سیستان و بلوچستان است که برخی کشورهای بزرگ و توسعه یافته در آرزو و رویای داشتن حتی یک کیلومتر مرز آبی هستند.
*حتی شاید برای هم‌وطنان ایرانی نیز تازگی داشته و تعجب آور باشد که سیستان و بلوچستان به عنوان یکی از معدود استان‌های ایران دارای ۶ فرودگاه است که فقط یک مورد آن عملیاتی نیست و بقیه دارای پروازهای منظم به اقصی نقاط ایران و جهان هستند.
*در زمان حاضر افزون بر ۱۰۰ هزار نفر دانشجو در دانشگاه‌های استان تحصیل علم می کنند و در این بین دانشگاه سیستان و بلوچستان که پروتکل های همکاری زیادی با مراکز علمی کشورهای مختلف دنیا در آمریکا، اروپا و آسیا دارد از معدود دانشگاه‌های ایران با ظرفیت بالای دانشجویان تحصیلات تکمیلی است. پردیس این دانشگاه نیز از زیباترین پردیس‌های دانشگاهی ایران است.
* بنادر چابهار و کنارک، بندر چابهار به عنوان یکی از چهار کرویدور مهم جهان دارای اهمیت است، جمهوری اسلامی ایران از طریق چابهار به آب‌های آزاد بین المللی و اقیانوس دسترسی دارد از دیگر سو بندر کنارک نیز یکی از مهم‌ترین مراکز شیلات کشور است که یک مورد آن فقط ۹۰ درصد ماهی تون ایران در این شهرستان تولید می شود.
* سیستان و بلوچستان به عنوان یکی از معدود استان‌های ایران دارای هفت تا ۱۰ بازارچه مرزی فعال و غیرفعال در شمال و جنوب برای مراودات تجاری و ترانزیتی با کشورهای ایران با افغانستان و پاکستان است. همچنین این خطه زرخیز از معدود استان های کشور دارای راه آهن بین المللی است که کشور پاکستان را از طریق ایران به سایر کشورهای همجوار متصل می کند.
*از سیستان و بلوچستان به عنوان رنگین کمان ذخایر معدنی یاد می شود به طوری که بدون احتساب معادن غیرفعال هم اینک ۳۱۱ معدن فعال در استان وجود دارد. طلا، مس، خاک صنعتی، کائولن، تیتانیوم، مرمر و سیلیس بخش کوچکی از ذخایر پرعیار استان است.
* گردشگری، شاید در نگاه عده ای سیستان و بلوچستان سرزمینی خشن و فاقد جذابیت‌های دیدنی متصور شود اما این استان چشم اندازهای فوق العاده بدیع و کم نظیر دارد که به سبب بکر و دست نخورده ماندن فرصت خوبی برای تمام گردشگران به ویژه جستجوگران سرزمین های ناشناخته، فراهم آورده است.
مناظر زیبای حوزه آبریز هامون و هیرمند در شمال سیستان و بلوچستان، ارتفاعات تفتان چهارمین قله بلند ایران در مرکز استان و رودخانه های پرآب، باغات موز، انبه، چیکو، گواوا و سایر میوه های استوایی، شالیزار، نخیلات خرما و سواحل کنارک و چابهار در کنار صنایع دستی و صیادی در جنوب این خطه از میهن اسلامی همچون فیلمی زیبا روبروی چشم بیننده رژه می رود.
مطابق آمار حدود ۱۰ هزار اثر تاریخی، باستانی و طبیعی در سیستان و بلوچستان وجود دارد که تاکنون بیش از سه هزار اثر آن ثبت و یک هزار و ۶۵۰ مورد در فهرست آثار ملی جای گرفته است.
از طرفی طبیعت چهار فصل سیستان و بلوچستان در شمال تولیداتی همچون غله، انگور، هندوانه، خربزه و علوفه در مناطق مرکزی زردآلو، آلو، انار و انگور منحصر به فرد و در جنوب میوه های استوایی و گرمسیری بویژه موز، انبه، گواوا، چیکو، برنج، سبزی و صیفی جات را مازاد بر نیاز استان تولید می کند…
اگر قرار باشد مزیت های نسبی سیستان و بلوچستان را همانطور که بخش کوچکی از آن به اختصار اشاره شد برشماریم این نوشتار به اطناب هم‌چنان ادامه خواهد یافت پس نتیجه می گیریم که نام بردن از این خطه زرخیز میهن اسلامی به عنوان محروم (در معنای لغوی به معنای بی بهره بودن) شاید خیلی شایسته نباشد و بهتر باشد آن را به مظلوم تعبیر کنیم که با وجود این همه نعمت های خدادادی به سبب استفاده نادرست از مواهب الهی، غالب مردمان آن به لحاظ درآمد سرانه وضعیت مطلوبی نداشته و در نهایت فقر به سر می برند.
بنابراین می توان ادعا کرد از جمله ظلم و آسیب‌هایی که همواره بر این استان روا شده اجرای طرح‌های مقطعی و بدون مطالعه دراز مدت بوده است که این عامل طرح‌های توسعه ای منطقه را ابتر و یا کم اثر کرده است از دیگر سو نسخه های پیچیده شده برای سیستان و بلوچستان مشابه سایر استان‌ها و بدون توجه به موقعیت خاص، خرده فرهنگ‌ها و آمایش سرزمین تدوین شده است در حالی‌که این استان با حدود ۱۲ درصد مساحت کشور و افزون بر ۲٫۶ میلیون نفر جمعیت از اهمیت راهبردی در حوزه اقتصادی و سیاسی برخوردار است.
از دیگر سو به اعتقاد برخی کارشناسان که بعضا مسوولان نیز بر آن صحه گذاشته اند، بخشی نگری دستگاه‌های مختلف و نگاه غالب امنیتی جدی‌ترین آسیب را به ویژه به حوزه تجارت که مزیت این استان مرزی محسوب می شود، وارد کرده است.
این معضل به قدری آسیب آفرین شده است که نه تنها استعدادهای ترانزیتی، مرزی و تجاری سیستان و بلوچستان شکوفا نشده است بلکه حتی در سطح نازل تجارت چمدانی و کوله باری نیز مرزنشینان استان هنوز نتوانسته اند از سهمیه تجارت ۲۰ میلیون ریالی خود که مصوبه و مورد تاکید دولت است به سبب سخت گیری‌های بی مورد و بخشی نگری یک نهاد استفاده کنند.
مطابق اطلاعات موثق نگارنده، این نهاد به قدری از حوزه اختیارات خود پا را فراتر گذاشته است که چندی پیش یک مسوول رده پایین آن به مدت ۴۰ دقیقه فرماندار یکی از شهرستان‌های شمالی سیستان و بلوچستان را در داخل بازارچه مرزی توقیف و شوربختانه‌تر اینکه در مقابل مقام مافوق این اقدام خود را مثبت و در راستای قدرت نمایی دستگاهش ارزیابی کرده است و البته این رویکرد غیرسازنده در برخی دیگر نهادهای استان نیز وجود دارد.
بر این اساس اعتقاد نویسنده، پژوهشگر و ایران شناس معاصر بیراه نیست که می گوید: رویکرد برخی مدیران به خودی خود مانع توسعه سیستان و بلوچستان است از دیگر سو تاریخ استان نشان می دهد علاوه بر قوم بلوچ و سیستانی دیگر اقوام ایرانی همچون آذری، یزدی، خراسانی (به ویژه بیرجندی) و کرمانی در توسعه و تمدن آن نقش داشته اند لذا در اولین گام باید با بزرگان این گروه‌ها نشست هایی برگزار و ضمن شنیدن نقطه نظراتشان از آن‌ها در فعالیتهای سیاسی و اجتماعی و اقتصادی بهره گرفت.
دکتر ˈایرج افشار سیستانیˈ معتقد است: بهبود وضعیت معیشت و اقتصاد مردم و ارتقای شاخص های امنیتی سیستان و بلوچستان با تکیه بر توان و مزیت های داخلی منطقه و احترام به نظرات بزرگان و ریش سفیدان طوایف و اقوام اعم از بومی و غیربومی ممکن است.
نویسنده ۱۵۰ کتاب در زمینه های اجتماعی و جغرافیای سیاسی و اقتصادی، افزود: به عنوان یک پژوهشگر میدانی که راجع فرهنگ و رسوم تمام ایلات و عشایر و اقوام ایران مطالعه و کتاب نوشته است عرض می کنم از جمله آسیب‌های وارده به سیستان و بلوچستان استفاده نابجا از ماموران، کارمندان، مدیران و قوای نظامی و انتظامی دیگر استان‌ها در پست های حساس و کلیدی منطقه بوده است.
نویسنده و چهره ماندگار ایرانی از دیار سیستان و بلوچستان ادامه داد: بی توجهی به آداب و رسوم سیستان و بلوچستان و توهین به شخصیت مردمان این خطه از سوی برخی مسوولان و کارمندان کم تجربه در طول تاریخ که شاید عمدی نیز در کار نبوده است باعث یاغی شدن برخی نوجوانان و جوانان منطقه شده و آن‌ها را به سوی خشونت سوق داد که زیان آن را تمام کشور متحمل شد.
وی با بیان اینکه نگاه ویژه به مرز و گردشگری به عنوان دو منبع پایدار درآمدی باید به راهبرد تبدیل شود، گفت: مادامی که جاده های دسترسی مناسب و کمپ های اقامتی در سیستان و بلوچستان وجود نداشته باشد سخن گفتن از توسعه گردشگری فقط شعار دادن است.
پژوهشگر تاریخ و جغرافیای ایران با بیان اینکه گردشگری ایران ظرفیت جذب توریست اندکی دارد، ابراز داشت: در کمتر راه ارتباطی کشور یک سرویس بهداشتی عمومی وجود دارد و از این حیث سیستان و بلوچستان وضعیت اسف باری دارد.
افشار سیستانی همچنین گفت: توسعه کمی و کیفی بازارچه های مرزی و آزاد سازی تجارت چمدانی در مرزهای سیستان و بلوچستان با خود رفاه اجتماعی و به تبع آن امنیت پایدار پدید می آورد.
و در پایان اینکه برخی طرح‌های اجرا نشده همچون ایجاد و استقرار پنجره واحد گمرکی در زاهدان، ایجاد منطقه ویژه اقتصادی در سیستان (مرز افغانستان) و منطقه ویژه اقتصادی در میرجاوه (مرز پاکستان) و راه اندازی خط کشتی رانی چابهار – بندرعباس – دبی نیز می تواند باعث به فعل درآمدن برخی مزیت های این ˈاستان مظلومˈ و به تبع آن افزایش درآمد سرانه ˈمردم محرومˈ آن شود.
* محمد مهدی کرمانی / رییس خبرگزاری جمهوری اسلامی مرکز سیستان و بلوچستان (خبرگزاری ایرنا)
